Kiedy i za kogo nie płaci się FP i FGŚP?

Przepisy dotyczące obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP wydają się być jasno sprecyzowane. Wynika z nich bowiem m.in. kogo dotyczy obowiązek płatności tych składek, za kogo ich się nie opłaca oraz w jakim okresie przysługuje zwolnienie z ich płatności. Zastosowanie tych regulacji w praktyce okazuje się jednak często sprawą niełatwą. Nierzadko płatnik składek ma wątpliwość, czy naliczyć w danym miesiącu składki na FP i FGŚP za ubezpieczonego, czy też może jest zwolniony z obowiązku ich płatności.

Obowiązek płatności składek na FP i FGŚP

Zasady opłacania składek na FP i FGŚP regulują odpowiednio przepisy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Pierwszy z wymienionych aktów prawa nakazuje opłacać składkę na FP za osoby, u których podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe (bez stosowania jej rocznego limitu) wynosi w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, a w przypadku pracowników w I roku pracy - 80% tego wynagrodzenia. Jest to podstawowa zasada w zakresie ustalania, kiedy składka na FP staje się wymagalna. Natomiast kto i za kogo opłaca składkę na FP zostało uregulowane w art. 104 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia… Wymienia się w nim:

• pracodawców oraz inne jednostki organizacyjne m.in. za osoby:
   
• pozostające w stosunku pracy lub stosunku służbowym,
   
• wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące,
   
• świadczące pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą,
   
• wykonujące pracę w okresie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
   
• rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie kółek rolniczych lub usług rolniczych - za swoich członków (z wyjątkiem tych, którzy wnieśli wkład gruntowy o powierzchni użytków rolnych większej niż 2 ha przeliczeniowe),
   
• inne niż wymienione wyżej osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub zaopatrzeniu emerytalnemu (poza wyjątkami - patrz tabela).

Z kolei do opłacania składki na FGŚP, od kwoty stanowiącej podstawę wymiaru obowiązkowych składek emerytalno-rentowych, bez uwzględniania jej rocznego limitu, oraz niezależnie od jej wysokości, są zobowiązani:

• przedsiębiorcy (zdefiniowani w art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych…), prowadzący działalność gospodarczą wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
   
• prowadzący działalność gospodarczą również na terytorium innych państw członkowskich UE lub EFTA - stron umowy o EOG w odniesieniu do działalności prowadzonej w Polsce,
   
• oddziały banku zagranicznego, oddziały instytucji kredytowych lub zagranicznego zakładu ubezpieczeń, a także oddziały lub przedstawicielstwa przedsiębiorcy zagranicznego.

W 2014 r. stopa procentowa składki na FP wynosi 2,45%, a składki na FGŚP - 0,10%.

Te podmioty - zwane pracodawcą - opłacają składkę na FGŚP za pracowników. Pracownikiem, dla celów płatności tej składki, jest także osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, jeżeli z tego tytułu podlega obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Przy czym nie opłaca się składki na ten Fundusz za małżonka pracodawcy, a także jego dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, a także rodzeństwo, wnuki, dziadków, zięciów i synowe, bratowe, szwagierki i szwagrów oraz osoby wykonujące pracę zarobkową w gospodarstwie domowym.

Kiedy nie opłaca się składek na FP i FGŚP?

Wymóg płatności składek na FP i FGŚP za wymienione wcześniej osoby nie jest bezwzględny. Ustawodawca przewidział w tym zakresie szereg zwolnień. Mianowicie nie opłaca się składek na FP i FGŚP za:

• osoby, które osiągnęły wiek wynoszący odpowiednio co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn,
   
• pracowników powracających z urlopów macierzyńskich, urlopów na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowych urlopów macierzyńskich, dodatkowych urlopów na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopów rodzicielskich lub urlopów wychowawczych (okres zwolnienia z płatności składek wynosi w tym przypadku 36 miesięcy począwszy od pierwszego miesiąca po powrocie z jednego z wymienionych urlopów),
   
• osoby zatrudnione, które ukończyły 50. rok życia i w okresie 30 dni przed zatrudnieniem pozostawały w ewidencji bezrobotnych powiatowego urzędu pracy (zwolnienie przysługuje przez okres 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę),
   
• skierowanych zatrudnionych bezrobotnych, którzy nie ukończyli 30. roku życia (okres zwolnienia wynosi tu 12 miesięcy, liczonych począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę) - zwolnienie to obowiązuje od 27 maja 2014 r.

Dodatkowo składki na FP, za pracowników o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, nie opłacają zatrudniający ich przedsiębiorcy Polskiego Związku Głuchych i Polskiego Związku Niewidomych oraz Związku Ociemniałych Żołnierzy RP, Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi, Zakład Opieki dla Niewidomych w Laskach oraz zakłady aktywności zawodowej.

Zwolnienie z opłacania składek na FP i FGŚP przysługujące od danego miesiąca oznacza zaprzestanie ich naliczania od wszelkich oskładkowanych wypłat dokonanych danej osobie w tym miesiącu.

W przypadku zwolnienia ze składek na FP i FGŚP za osoby, które osiągnęły wiek wynoszący odpowiednio co najmniej 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, należy wyjaśnić, iż przysługuje ono od następnego miesiąca po miesiącu, w trakcie którego dana osoba ukończyła wskazany wiek. Natomiast gdy kończy ona odpowiedni wiek pierwszego dnia danego miesiąca, wówczas nie opłaca się za nią składek na FP i FGŚP już od tego miesiąca.

Zwolnienie dla powracających z urlopów

Wymagającym szerszego omówienia jest zwolnienie z obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP za pracowników powracających z urlopów związanych z rodzicielstwem. Należy zaznaczyć, iż tylko powrót pracownika z jednego z wcześniej wymienionych urlopów uprawnia płatnika do takiego zwolnienia. Przykładowo, zwolnienie z obowiązku opłacania tych składek nie przysługuje za pracownika, który powrócił do pracy po urlopie ojcowskim.

Zwolnienie, o którym mowa, nie obejmuje zleceniobiorców. Wynika to stąd, iż ze wskazanych urlopów mogą korzystać wyłącznie pracownicy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Zakresem tego zwolnienia nie są również objęte osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z własnym pracodawcą lub wykonujące pracę w ramach takiej umowy w innym podmiocie, ale na rzecz własnego pracodawcy (w tym przypadku zwolnienie z opłacania składek na FP i FGŚP przysługuje wyłącznie w odniesieniu do przychodu uzyskanego ze stosunku pracy).

Może się zdarzyć, że z "podstawowego" urlopu macierzyńskiego korzystała matka dziecka, natomiast z dodatkowego - ojciec. W tym przypadku dla pracodawcy ojca powracającego z tego urlopu nie przysługuje zwolnienie ze składek na FP i FGŚP. Z takiego uprawnienia korzysta już bowiem pracodawca matki dziecka. ZUS oraz MPiPS stoją na stanowisku, że zwolnienie to przysługuje tylko temu pracodawcy, który jako pierwszy udzielił takiego urlopu i nadal kontynuuje zatrudnienie pracownika (patrz ramka).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2013 r. poz. 674 ze zm.)

Ustawa z dnia 13.07.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 2014 r. poz. 272 ze zm.)